11 SENTYABR 2001-Cİ İL ABŞ GÖYDƏLƏNİ: təhlükəsizlik siyasəti və qəbul edilən PATRİOT qanunu
ABŞ-da 11 sentyabr 2001-ci ildə baş verən hücumların 19-cu ildönümüdür.
Paytaxt Vaşinqton və New Yorkda qaçırılan təyyarələrin təşkil etdiyi hücumlarda 2.977 nəfər həyatını itirdi. Bundan əlavə, təyyarələri qaçıran 19 xüsusi təlim görmüş terrorçu öldü. Hücumlarda 6 mindən çox insan yaralandı.
ABŞ iqtisadiyyatına maddi ziyan 120 milyard dolların üzərində hesablanarkən, New York şəhərindəki və infrastrukturdakı hücumların vurduğu maddi ziyan 60 milyard dollardan çoxdur.
11 sentyabr hücumları dünyada təhlükəsizlik siyasəti və diplomatiya sahəsində bir çox dəyişikliklər gətirdi. Bu səbəbdən də çoxları tərəfindən “dünyanın dəyişdiyi gün” kimi xarakterizə olunur.
11 SENTYABR 2001-Cİ ABŞ-da NƏ BAŞ VERDİ?
Əl-Qaidə tərəfindən həyata keçirilən hücumlarda, ümumilikdə 19 hava qaçıran, təxminən eyni anda havaya qalxan dörd sərnişin təyyarəsini qaçırdı.
Korsanlar yanlarına gətirdikləri iş bıçağı ilə kokpitə girərək təyyarənin idarəsini ələ keçirdilər.
Bu təyyarələrdən birincisi, Boston-Los Angeles uçuşunu həyata keçirən American Airlines-ın 11 nömrəli uçuşu idi. Havaya qalxdıqdan qısa müddət sonra bu təyyarə şəhərin cənubundakı Dünya Ticarət Mərkəzinin şimal qülləsinə çırpılaraq Nyu-Yorka yola düşdü.
İkinci təyyarə yenidən Bostondan Los Angelesə yola düşən United Airlines 175 saylı təyyarə idi. Bu təyyarə Dünya Ticarət Mərkəzinin cənub qülləsinə birincidən 17 dəqiqə sonra düşdü.
Təyyarələrin düşməsindən sonra qüllələrdə yanğın baş verdi və təxminən iki saat sonra hər iki qüllə dağıdıldı və 1,8 milyon ton zibil qaldı.
İkinci təyyarənin qalaya çırpılmasından qısa müddət sonra bir açıqlama verən ABŞ prezidenti George W. Bush hadisəni “terror hücumu” olaraq xarakterizə etdi.
Bu açıqlamadan bir neçə dəqiqə sonra Washington-Los Angeles reysini yerinə yetirən 77 saylı uçuşu həyata keçirən American Airlines sərnişin təyyarəsi ABŞ Müdafiə Nazirliyinin (Pentaqon) qərb tərəfinə girdi.
Qaçırılan dördüncü uçuş United Airlines-in New Jersey-dən San Francisco-ya yola düşən 93 saylı uçuşu idi. Bu təyyarə havaya qalxdıqdan az sonra Pennsylvania əyalətindəki boş sahəyə çırpıldı.
Təyyarədəki sərnişinlərin təcavüzkarları digər hücumlardan xəbərdar olduqları üçün dayandırmağa çalışarkən çıxan dava səbəbiylə qəzaya uğradığı iddia edildi. Bununla birlikdə, təyyarənin digər hücumlardan sonra ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin təyyarələri tərəfindən vurulduğu da sonradan irəli sürülən iddialar arasında idi.
11 sentyabr hücumlarını planlaşdırdığı iddiası ilə uzun müddət Guantanomo həbsxanasında saxlanılan Halid Şeyx Məhəmməd və Remzi bin Şibh son təyyarənin hədəfinin ABŞ Konqres binası olduğunu söylədilər.
DÜNYA OLKƏLƏRİNİN HƏMRƏYLİK MESAJI
İraq xaricində, ABŞ-ın diplomatik əlaqələri olmayan ölkələr də daxil olmaqla demək olar ki, hər bir ölkə, hücumlardan sonra ABŞ-a dəstək verdiklərini bildirdi.
İraq tərəfindən edilən açıqlamada “Amerikalı kovboylar insanlığa qarşı törətdikləri cinayətlərin bəhrəsini alırlar” deyildi. Fələstin rəhbərliyi, Əfqanıstan və İran da hücumlardan sonra həmrəylik mesajı verdi.
Bir üzvə hücumun bütün üzvlərə ediləcəyini ifadə edən NATO Nizamnaməsinin 5-ci maddəsi ilk dəfə qüvvəyə mindi.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası (BMGK) hücumları qınadı və “terrorla mübarizədə” hər hansı bir hərbi əməliyyata başlamağa hazır olduğunu bildirdi.
Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi qurulması və PATRIOT adlı qanun qəbulu
Hücumlardan sonra ABŞ-da xarici və daxili siyasətdə bir sıra mühüm dəyişikliklər həyata keçirildi.
İlk növbədə, ABŞ tarixində ilk dəfə olaraq ölkənin hava məkanı bağlandı və hücumlar zamanı havada olan 500-ə yaxın uçuş uçuş nöqtəsinə qaytarıldı və ya digər ölkələrə yönəldildi.
Hücumlardan dərhal sonra elan edilmiş fövqəladə vəziyyət hələ də qüvvədədir.
Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi quruldu, PATRIOT adlı bir qanun qəbul edildi, “terrorizmlə mübarizə” mövzusunda atılacaq addımlar ətraflı izah edildi və Milli Təhlükəsizlik Təşkilatının (NSA) səlahiyyətləri genişləndirildi.
Guantanamo adasında “qanunsuz düşmən döyüşçüləri” nin saxlandığı bir həbsxana quruldu. CIA-nin dünyanın müxtəlif yerlərində həm burada, həm də sonradan Əl-Qaidə tərəfdaşlarına qarşı işgəncə əsaslı dindirmələr apardığı ortaya çıxdı.
Hücumlardan sonra Konqresdə yaradılan 11 sentyabr İstintaq Komissiyası ciddi bir kəşfiyyat zəifliyi olduğu qənaətinə gəldi. Bundan sonra ABŞ kəşfiyyat sistemi yenidən quruldu.
11 sentyabr hücumlarından sonra ABŞ xarici siyasəti Əl-Qaidə ilə mübarizələrini dəstəkləməyən ölkələri düşmən kimi qəbul etməyə yönəldi.
Hücumdan bir müddət sonra verdiyi açıqlamada Prezident Bush İran, İraq və Şimali Koreyanı “şərin oxu” olaraq xarakterizə etdi.
“Terrorla mübarizə” strategiyası çərçivəsində ABŞ əvvəl Əfqanıstanı, sonra da İraqı işğal etdi.
FTB-nin 2014-cü ildə yayımladığı bir hesabata görə, ABŞ-da milliyyətçilik artarkən, 2001-ci ilə nisbətən azalma olsa da, müsəlmanlara qarşı cinayətlərdə artım oldu.
2017-ci ildə düşüncə mərkəzi PEW tərəfindən yayımlanan hesabatda, 11 sentyabr hücumlarından sonra son 15 ildə müsəlmanlara qarşı hücumların yüzdə 50 artdığı ifadə edildi.
NƏ DƏYİŞDİ?
Ən vacib dəyişikliklər arasında hava limanlarında və mülki aviasiya sahələrində təhlükəsizlik tədbirlərinin sərtləşdirilməsidir. Kokpit qapıları açılmasını çətinləşdirmək üçün yenidən dizayn edilmişdir.
Yalnız ABŞ-da deyil, dünyanın bir çox yerində ictimai binaların və insanların sıx olduğu yerlərin təhlükəsizlik tədbirləri artırıldı.
Kainat.tv analitik şöbə
