311 gün: SSRİ-nin süqutu Kosmosdan necə görünürdü?
Kainatın sonsuz boşluğuna- kosmosa marağı olmayan insan demək olar ki, yoxdur. Astronavt geyimində Yerdən uzaqlaşmaq əksər insanın xəyallarını bəzəyir. Kənardan çox asan görünsə də , kosmosa uçmaq hədsiz bahalı, çətin və uzun müddətə başa gələn prosesdir. Belə ağır və stresli şəraitdə işləmək, Vətəndən pis xəbərlər almaq və ən dəhşətlisi sonu görünməyən müddətə kosmosda tərk edilmək yəqin ki polad kimi iradə və dözüm tələb edir.
Bu məqaləmiz tam olaraq 311 gün ərzində kosmosda “ilişib qalan”, vətəni süqut edən, hər saniyə xilas xəbəri gözləyən astronavt Serqey Krikalevin dəhşətli kosmik səyahətinə, o kosmosda ikən yaşanmış tarixi hadisələrin onun taleyinə təsirinə həsr olunur. İyirminci əsrin sonlarında daha da alovlanan Sovet- ABŞ kosmos rəqabəti ölkələrin və insanların taleyinə də təsirsiz ötüşmürdü. Hər iki ölkənin vətəndaşı bu rəqabətdə ölkələrini önə çıxarmaq üçün əllərindən gələni əsirgəmirdi. 1958-ci ildə Sank-Peterburqda anadan olan Serqey də hələ erkən yaşlarından bu rəqabətdə ölkəsinə dayaq olmaq qərarına gəlir. 1981- ci ildə Leninqrad Mexanika İnstituna daxil olur və instititu fərqlənmə diplomu ilə bitirir. Elə həmin il də ölkəsinin kosmik uçuşlar həyata keçirən mərkəzlərində fəaliyyətə başlayır. 1985-ci ildə baş verən uğursuz uçuşlardan sonra riskli və çətin uçuşların idarə edilməsinə böyük töhfələr verir və sovetin bu sahədə ən güclü beyinlərindən birinə çevrilir. Bu uğurlarından sonra Serqey artıq kosmonavt hazırlanan birliklərə qəbul edilir. Olduqca çətin və məsuliyyətli sınaqların hamsını bacarıqla və soyuqqanlılıqla keçən gənc 1986 – cı ildə artıq kosmonavt olmağı bacarır ( kosmonavt – o dövrdə yalnız Sovet ölkəsində hazırlanırdı və onlar sözün həqiqi mənasında “ kainat dənizçiləri “adlandırılırdılar ). 1988-ci ildə Serqey o dövrdə Yerin cazibəsində olan ən böyük süni peyk olan “Mir” kosmik stansiyasında ilk uznmüddətli uçuş üçün təlimlərə başlayır. 1988- ci ilin 26 noyabrında Fransa və sovet elm adamlarının ortaq layihəsi olan “Soyuz TM 7” gəmisi ilə “Mir” stansiyasına uçuş həyata keçirildi. Bu, Serqeyin uçuşu idi. Onun növbəsi gəlmişdi ! Bu tapşırıq 151 gündən sonra, yəni1989-cu ilin 27 aprelində sona yetməli idi. Tapşığın uğurla həyata keçməsindən sonra, Serqey sonsuz kainatdan sehrlənərək, yenidən kosmik missiyada yer almaq üçün canfəşanlıq etməyə başlayır. Və onun bu israrları öz bəhrəsini verir . Ancaq o, bu dəfə Yerə qayıtmaq üçün necə səbirsizlənəcəyinin fərqində deyildi . 1990- cı ilin dekabrına qədər Serqey “Soyuz TM- 12” missiyası üçün ekipajın bir üzvü olaraq 2- ci kosmik səyahətinə hazırlaşırdı. 1991-ci ilin 18 mayında o, dünyanın kosmosa ilk gəmi uçurması ilə şöhrət qazanmış məşhur Boykonur kosmodromuna gəlir. Yanında təcrübəli ukraynalı komandir Anatoli Artsebarski və ingilis astronavt Helen Şarman da olur. İndi Qazaxıstan ərazisində yerləşən Baykonur kosmodromu çox ilklərə imza atmışdı, amma bu dəfə heç kimin fərqində olmadığı daha bir yeniliyin astanasında idi . Onların “Mir” stansiyasına daxil olmasında ciddi problemlər və risklər yaransa da, Serqey bu dəfə də soyuqqanlılıqla və məharətlə bütün problemləri yoluna qoyur və sağ- salamat kosmik stansiyaya çatırlar. Kosmik stansiya 16 gün doğumu, 16 gün batımı görürdü . Astronavtlar gündəlik fəaliyyətlərini və günlük rejimlərini Moskva saatına görə qurmuşdular. Kənardan cazibədar görünsə də, kosmosda həyat olduqca çətindir. Hər gün əzələ itirməmək üçün saatlarla idman etmək, stansiyanın gündəlik təmir işlərini həyata keçirmək, elmi araşdırmaları mütəmadi həyata keçirmək səbir və dözüm tələb edir. Üstəlik, onların qaldıqları stansiyada texniki nasazlıqlar, elektriklərin kəsilməsi çox tez -tez baş verirdi. Bundan dolayı istilik və rütubət dəyişirdi və bu bakteriyaların çoxalmasına şərait yaradırdı. Ancaq bunlar Serqeydə əsla ruh düşkünlüyü yaratmır, əksinə, aralarına yeni qatılan iki astronavtla birgə sağlam iş mühiti formalaşdırırlar. 1991- ci ilin 26 mayında Helen və digər iki kosmonavt uçuşlarını tamamlayaraq, planetimizə geri döndülər. Anatoli və Serqey isə stansiyada işlərinə davam edirdilər. Serqey kosmosdan planetimizə və vətəninə baxırdı, amma görmədiyi məqamlar da var idi…Paytaxtın “ Qırmızı meydan”ından keçən tanklar… Sovet artıq dağılmağa başlayırdı. Astronavt bu prosesləri izləməyi bacarırdı , amma özündən daha çox ailəsinin və yaxınlarının taleyindən nigaran idi. Sovetin çökəcəyini təxmin edən Serqey bu hadisənin mütləq kosmik stansiyaya da təsir edəcəyini bilirdi. Ölkələr müstəqilliklərini elan etməyə başlamışdı. Nəhayət 1991-ci ilin 16 dekabrında Qazaxıstan da müstəqilliyini elan etdi . Bununla da sovetin kosmik araşdırmalar proqramına ciddi bir zərbə vurulmuş oldu. Serqeyin uçduğu Boykonur kosmodromu artıq Qazaxıstan hökümətinin idi və bu hökümət stansiyanı bölüşməkdə maraqlı deyildi. Üstəlik Qazaxıstan kosmodromun istismarı üçün Rusiyadan küllü miqdarda vəsait tələb edirdi. Sovetin dağılması ilə ciddi maliyyə itkilərinə məruz qalan Rusiya isə bu məbləği ödəməkdə çətinlik çəkdiyini bəyan edirdi. Yüksək tələblər irəli sürən qazax hökümətini az da olsa yumşaltmaq üçün Moskvada yerləşən Sovet Kosmos Proqramlaşdırma Agentliyi növbəti uçuşda bir qazax kosmonavta yer verəcəyinə razılıq verdi . Qazax kosmonavt Toktar Aybəkirovun vəzifəyə qəbul edilməsi olduqca təcrübəli rus konmonavtın işindən azad edilməsi demək idi . Bu da Serqey üçün ciddi problem idi . Çünki onu əvəz edə biləcək bacarıqlı bi kadr olmadığı müddətdə Serqey stansiyanı tərk edə bilməzdi. Uzun çək – çevirdən sonra onu əvəz edə biləcək kadr stansiyaya göndərilir və Serqeyin yaxın dostu Anatoli ilə stansiyanı tərk etməsi mümkün hala gəlir. Amma yenə ciddi bir problem var idi . Sovet rəsmən dağılmışdı və Serqey demək olar ki, vətəndaşlığını itirmişdi. Onu kosmosa göndərən qurum da artıq yox idi. Aylarla kosmosda qalmaq onun səhhətinə ziyan vurmağa başlayırdı. Günəş radiasıyasına məruz qalmaq xərçəng riskini artırırdı və əzələ əriməsi artıq qaçılmaz vəziyyətə gəlirdi . Həmçinin onların kosmosda qaldıqları müddət Rusiya üçün ciddi maliyyə itkisi idi . Gələcəyi, taleyi tamamilə təhlükə altına düşən Serqeyin gözləməkdən başqa çarəsi yox idi . Əslində, stansiyada olan ehtiyat raket ilə Yerə qayıda bilərdi, lakin stansiyanın texniki nazaslıqlarını aradan qaldıra biləcək biliklərə sahib basqa kadr yox idi. Rəhbərlik işini təhvil versə də, Serqeyin stansiyanı tərk etməsi stansiyanın məhv olması demək idi . Ona görə də Serqey bu məsələ həllini tapana kimi stansiyada gözləməyi qərara alır. 1992- ci ilin martında Rusiya ilə Almaniya arasında razılıq əldə olunur. Plana görə , Almaniya da kosmosa ilk adamını göndərməyi qərara alır. Almaniya bunun üçün Rusiyaya 24 milyon dollar ödəməyi qəbul edir . Bununla da orta hesabla 10 ayını kosmosda keçirmiş və dünyanın ətrafında 5 min dəfə dövr etmiş Serqeyi əvəz edən kadr tapılmış olur. Bu xəbərə çox sevinən Serqey ailəsinə, ölkəsinə geri dönməyin xəyallarını qurmağa başlayır. Nəhayət 1992- ci ilin 17 martında Boykonurdan Serqeyi əvəz edəcək alman kosmonavt və əlavə 2 kosmonavt “Mir” ə doğru yol alır. Yeni kadrların gəlməsindən 1 həftə sonra Serqey stansiyanı tərk edərək, uçuşa başlayır. Martın 25-də onu gətirən kosmik gəmi Boykonura eniş edir. Gəminin qapısı açılır və halsız və xəstə görünən sonuncu sovet vətəndaşı aylar sonra ilk dəfə torpağa ayaq basır. 311 gün sonra ilk dəfə Yer havası udan kosmonavt 4 nəfərin köməyi ilə ayaq üstə zorla dayana bilirdi…O, göstərdiyi fədakarlığa görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı və Rusiya Qəhrəmanı adını alıb. Kosmonavt kimi karyerasını başa vurduqdan sonra Sergey raket və kosmik sənaye müəssisələrində rəhbər vəzifələrdə çalışıb. Hazırda o, Moskva yaxınlığındakı Korolev şəhərində yaşayır. Onun Yelena Yurievna Terekhina ilə evliliyindən Olqa adlı bir qızı var. Ləman Bağdad Kaim.az
